Η ντοπιολαλιά της Κύμης και της Καρύστου

Για την καλύτερη κατανόηση όσων αναλύονται παρακάτω θα πρέπει να πούμε εισαγωγικά ότι σύμφωνα με τον μεγάλο γλωσσολόγο Γ. Χατζηδάκι (1848-1941), τον θεμελιωτή της επιστήμης της γλωσσολογίας στην Ελλάδα, τα ιδιώματα της νεοελληνικής γλώσσας διακρίνονται σε βόρεια και νότια. Τα βόρεια μιλιούνται πάνω από τη νοητή γραμμή που σχηματίζει ο Κορινθιακός κόλπος με τη Μικρά Ασία. Τα νότια ιδιώματα μιλιούνται από την ίδια γραμμή και κάτω μέχρι την Κύπρο.
Χαρακτηριστικά των βόρειων ιδιωμάτων είναι : 1)η αποβολή των άτονων φωνημάτων "ι" και "ου": γρουν' <γουρούνι, τς μάνα τς <της μάνας της, και 2)την τροπή των άτονων φωνημάτων "ε" και "ο" σε "ι" και "ου" αντίστοιχα : τόπους <τόπος, έρχιτι <έρχεται.
Τα νότια όμως ιδιώματα έχουν συντηρητικό φωνηεντισμό. Υπάρχει ακόμα και μια τρίτη κατηγορία, τα ημιβόρεια ιδιώματα, ιδιώματα δηλαδή που, ενώ βρίσκονται στην περιοχή των βόρειων ιδιωμάτων, δεν παρουσιάζουν ένα από τα βασικά στοιχεία του βόρειου φωνηεντισμού, την αποβολή των άτονων "ι" και "ου" ή την τροπή των άτονων "ε" και "ο" σε "ι" και "ου".

Οπως έχουν καταγραφεί από τον Ευβοέα γλωσσολόγο Σταμ. Καρατζά στις αρχές της δεκαετίας του εξήντα (1961) και αναφέρονται στο Αρχείο των Ευβοϊκών Μελετών (τόμος Η) από την Κύμη μέχρι το Αυλωνάρι μιλιούνται νότια ιδιώματα με τα εξής χαρακτηριστικά :
1) Εκφορά του "ω" ως "ου" : γράφου αντί γράφω.
2) Εκφορά των "υ" και "οι" ως "ου" : ξουλιάζου (ξυλιάζω), τσουλιά (κοιλιά)
3) Διατήρηση των ασυνήζιτων καταλήξεων -ία, -έα, : σπορία (σποριά- σπορά), χρονέα (χρονιά).
4) Διατήρηση της προφοράς των αρχαίων διπλών συμφώνων : άλ-λος, άμ-μος.
5) Τσιτακισμός (τροπή του "κ" σε "τσ" μπροστά από τα φωνήματα "ι" και "ε" : τσείνος (εκείνος), τσερί (κερί) και στον συμπλεκτικό σύνδεσμο και (τσε).
Σύμφωνα με τον καθηγητή Γεώργιο Μπαμπινιώτη, όπως αναφέρει στην Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας, η προφορά των "υ" και "οι" ως "ου" που ίσχυε από τον 2ο ή 3ο αιώνα μ. Χ. μέχρι τον 10ο αιώνα, ενώ εξελίχθηκε σε "ι" στον 10ο αιώνα σε ορισμένες διαλέκτους διατηρήθηκε όπως το παλιό αθηναϊκό ιδίωμα, ιδιώματα των Μεγάρων, Αίγινας και Κύμης.
Το ίδιο συνέβη και με τις ασυνίζητες καταλήξεις, που διατηρήθηκαν στο ιδίωμα της Κύμης και αλλού.
Το 1958, ο Απόστολος Αλεξανδρής (Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών τ. Ε) στο άρθρο του με τίτλο "Το Γλωσσικόν Ιδίωμα της Κύμης και των περιχώρων¨" αναφέρει ότι στα παραπάνω προστίθενται και μερικά ακόμα χαρακτηριστικά :
1) ο φθόγγος "α" δεν αλλοιώνεται, ούτε εκπίπτει ποτέ.
2) Ο φθόγγος "ε" στην αρχή της λέξης, εάν είναι άτονος εκπίπτει : 'ξαργού < εξαργού, 'ξέλασε <εξέλασε.
3) Διατηρείται η κατάληξη -έα των ονομάτων των αρχαίων φυτών : αμυγδαλέα κ.α
4) Ο φθόγγος -ι εάν είναι άτονος, παθαίνει αφαίρεση, έκθλιψη, συγκοπή κ.α. : 'μεροδούλι <ημεροδούλι, 'λιοπύρι <ηλιοπύρι, 'κόνισμα <εικόνισμα, στάρι <σιτάρι.
Τριάντα χρόνια αργότερα, το 1988, ο Δημήτριος Σέττας στο έργο του "Εύβοια, Λαϊκός Πολιτισμός" (τ. Γ' Η Κύμη), συμπληρώνει στα παραπάνω και τα εξής :
1) Το αρνητικό μόριο "δεν" μετατρέπεται σε "ε" ή "εν".
2) Τα ρήματα σε -εύω, -αύω μετατρέπονται σε -βγω : ράβγω, δουλεύγω
3) Ο ενεργητικός αόριστος α' των ρημάτων λήγει σε -κα : παρατήκαν αντί παρατήσαν
4) Τα θηλυκά διατηρούν την ασυνήζιτη κατάληξη -ία : μερία (μεριά)
5) Τα ουδέτερα στον πληθυντικό διατηρούν επίσης την ασυνήζιτη κατάληξη -ία : κουπία, παιδία.
6) Γίνεται ευρεία χρήση των επιρημμάτων άντα (ορίστε), ήντα (τι), γιάντα (γιατί)
7) Τον τσιτακισμό τον αποδίδει στους Κρητικούς εποικιστές της Κύμης κατά τον 18ο αιώνα.

Στην Οχτωνιά παρουσιάζονται φαινόμενα βόρειου φωνηεντισμού. Χαρακτηριστικά των βόρειων ιδιωμάτων είναι :
1) η πτώση του άτονου "ου" και "ι" : κουτάβι >κτάβ, δουλειά >δλιά, άνθρωποι >ανθρώπ κ.α.
2) η τροπή των ατόνων "ο", "ω" και "ε", "αι" σε "ου" και "ι" αντίστοιχα : κορίτσι >κουρίτσ, φωνάζω >φουνάζου, εγώ >ιγώ,  παιδί >πιδί

Νυφική φορεσιά της Κύμης του 18ου αιώνα

Συγγενικά με το κουμιώτικο είναι το αλιβεριώτικο και το καρυστινό ιδίωμα. Οι ντοπιολαλιές αυτές (κουμιώτικη, καρυστινή, αλιβεριώτικη) μοιάζουν με τα παλιά αθηναϊκά ιδιώματα.
Ο Γεώργιος Χατζηδάκις, στο έργο του "Σύντομος Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσης" (εκδ. Σιδέρη Αθήναι 1915), στις 6 νεοελληνικές διαλεκτικές ομάδες εντάσσει και το κουμιώτικο ιδίωμα που το συνδέει ως συγγενές με τα ιδιώματα των Μεγάρων, της Αίγινας, των Αθηνών (προ του Αγώνος) και της Μάνης.
Ο Γ. Σακκάς στο έργο του "Γύρω από την Κάρυστο και τα περίχωρά της" αναφέρει για το ιδίωμα της Καρύστου, παρά την πληθώρα των κατακτητών δεν δημιούργηθηκε γλωσσικός κυκεώνας, αλλά αντίθετα η διάλεκτος διατήρησε την καθαρότητα και την ελληνικότητά της. Περιέχει μερικές μόνο λέξεις λατινικές, αρβανίτικες και τούρκικες ενδεικτικές της ιστορικής της πορείας.
Ως προς την ταξινόμηση πρόκειται για διάλεκτο συγγενή προς το κουμιώτικο ιδίωμα αλλά δεν ακολουθεί τον βόρειο τύπο ιδιωμάτων απολύτως και οι φθόγγοι της είναι πολύ πιο καθαροί χωρίς τις μετατροπές των ατόνων, χωρίς εκθλίψεις και τα λοιπά συγκοπτόμενα ή εκπίπτοντα που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Το τοπωνύμιο Στύρα που προφέρεται ως Στούρα δείχνει την ενδεικτική συγγένεια προς το κουμιώτικο ιδίωμα.
Οι Καρυστινοί τρώνε κυρίως τα αρχικά γράμματα και όχι τα τελικά π.χ. οδηγός >δηγός, Δυσσέας >Οδυσσέας, μποδάω αντί εμποδάω (εμποδίζω), Λένη αντί Ελένη κλπ. ή προσθέτουν ένα φωνήεν στην αρχή της λέξης : ασκάλα αντί σκάλα, αστάχυ αντί στάχυ, ή βάζουν ένα τελικό σίγμα σε διάφορες λέξεις όπως χούμας αντί χώμα, γάλας αντί γάλα κλπ.
Συναντάμε μερικές φορές την μετατροπή του υγρού ρ σε επίσης υγρό λ : Παραθύρι >παλεθούρι, περιστέρι >πελιστέρι αλλά οι τύποι αυτοί συνδέονται και με τα αρβανίτικα.

Σε περίπου 60 χωριά της νότιας Καρυστίας υπερισχύει το αρβανίτικο ιδίωμα για το οποίο θα μιλήσουμε σε άλλη ευκαιρία αναλυτικά, καθώς και για τα ιδιαίτερα γλωσσικά στοιχεία του Καβοντόρου.



Βιβλιογραφία :
Ε. Γλυκός : Λαογραφικός Πολιτισμός Καρυστίας
Γεώργιος Μπαμπινιώτης : Ιστορία Ελληνικής Γλώσσας
Σταμ. Καρατζάς : Α.Ε.Μ. τ. Η'