Τροπάριο της Κασσιανής: Εργο μιας μεγάλης υμνωδού & Ιστορία μιας μοιραίας αγάπης

Σήμερα, Μεγάλη Τρίτη ψάλλεται στην εσπερινή ακολουθία το περίφημο τροπάριο της Κασσιανής...
"Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή...."
Διαβάζοντας ξανά και ξανά τον ύμνο και σκεπτόμενη τι ήταν εκείνο που τον ενέπνευσε και τον άφησε παρακαταθήκη στους αιώνες, αναλογίζομαι ότι ίσως αυτός ο ύμνος είναι το ρέκβιεμ όλων εκείνων που "ηχηθέντες κρότον τοις ωσίν τω φόβω εκκρύπτονται", όλων εκείνων δηλαδή, που τρομάζουν στην καταιγίδα του μεγάλου έρωτα και επιλέγουν την ανιαρή σφάλεια μιας πρόσκαιρης νηνεμίας που τελικά κάθε άλλο παρά στην ευτυχία τους οδηγεί....
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.....
Πόσο, αλήθεια, γνωρίζουμε την αληθινή ιστορία αυτού του υπέροχου τροπαρίου που είναι γραμμένο από μια σπουδαία ποιήτρια και λογία της εποχής της την βυζαντινή αρχόντισσα και μετέπειτα μοναχή Κασσιανή;
Πόσο γνωρίζουμε την ιστορία αγάπης της Κασσιανής με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο και τις πολιτικές και ιστορικές συνέπειες από αυτή την λανθασμένη επιλογή να μην παντρευτούν και να ακολουθήσουν τελικά άλλους δρόμους στη ζωή;
Πολλοί κάνουν το λάθος να ταυτίζουν την Κασσιανή με την αμαρτωλή γυναίκα που αναφέρει στο τροπάριό της.  Τα πράγματα όμως είναι εντελώς διαφορετικά !

Η Κασσιανή

Η Κασσιανή, ή Κασσία ή Ικασία ή Εικασία, η Υμνογράφος γεννήθηκε μεταξύ του 805 και του 810 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη.
Ηταν κόρη ευγενούς και πλουσιοτάτης οικογένειας και πήρε ιδιαίτερα επιμελημένη μόρφωση. Η παιδεία της αλλά και η λογοτεχνική της δεινότητα εντυπωσίαζαν όπως και η καλλονή της και η ευφυϊα της. Ο πατέρας της είχε τον τίτλο του Κανδιδάτου, δηλαδή ήταν υψηλόβαθμος αξιωματούχος, στην αυτοκρατορική αυλή της Βασιλεύουσας.
Η οικογενειακή της καταγωγή, η ομορφιά και η μόρφωσή της την έφεραν το 830 μ.Χ. ανάμεσα στις 12 κοπέλλες στο Χρυσοτρικλίνιο, την αίθουσα του θρόνου, όταν ήρθε η ώρα για την τελετή επιλογής νύφης για τον νεαρό αυτοκράτορα Θεόφιλο όπως συνηθιζόταν τότε να επιλέγει ο αυτοκράτορας τη μέλλουσα σύζυγό του προσφέροντάς της ένα χρυσό μήλο. Η αναφορά αυτή γίνεται από τρεις βυζαντινούς χρονικογράφους τον Συμεών τον μεταφραστή, τον Γεώργιο Αμαρτωλό και τον Λέοντα τον Γραμματικό.
Η συνάντησή των δύο νέων υπήρξε καθοριστική και για τους δυο. Ο Θεόφιλος 17χρονος νεαρός τότε, εντυπωσιάστηκε ζωηρά από την καλλονή της Κασσιανής και θαμπωμένος καθώς ήταν την πλησίασε και της είπε πειρακτικά: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα (από τη γυναίκα πηγάζουν τα χειρότερα)» αναφερόμενος στην αμαρτία και τις συμφορές που προέκυψαν από την Εύα που παρέσυρε τον Αδάμ στην απομάκρυνση από τον Παράδεισο. Η Κασσιανή όμως με καταπληκτική ευγλωττία του απάντησε ετοιμόλογα: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω (αλλά και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα» αναφερόμενη στην Παναγία που γέννησε τον Χριστό για τη σωτηρίας του κόσμου.
Ενα έξυπνο λογοπαίγνιο μεταξύ δυο πολύ μορφωμένων νέων ανθρώπων που έμελλε να καθορίσει τη μοίρα και των δύο και να στοιχίσει ακόμα και πολιτικά στο κράτος.
Ο Θεόφιλος, είτε γιατί θεώρησε την Κασσιανή πολύ έξυπνη και συνεπώς πολύ δυναμική γι' αυτόν, είτε γιατί προς στιγμή εθίγη ο ανδρικός εγωϊσμός του που μια γυναίκα στάθηκε αντάξια της δικής του μόρφωσης και τον αποστόμωσε μπροστά σε τόσο κόσμο, της είπε θυμωμένος "ω γύναι είθε να εσίγας" (γυναίκα, μακάρι να σιωπούσες), της γύρισε την πλάτη αμέσως και πρόσφερε το χρυσό μήλο της εκλογής στην πρώτη όμορφη κοπέλλα που βρέθηκε εκεί χωρίς να ρωτήσει καν ποια είναι. Επέλεξε λοιπόν αντί της πανέμορφης καλλιεργημένης και λογίας Κασσιανής την όμορφη 15άχρονη Θεοδώρα από την Παφλαγονία, αρμενικής καταγωγής, που δυστυχώς όμως ήταν μια πολύ νεαρή κοπέλλα με χαμηλή μόρφωση και όπως αποδείχτηκε αργότερα, γεμάτη δεισιδαιμονίες και θρησκευτικές φοβίες και εμμονές.
Προς στιγμή το θέμα μεταξύ Θεόφιλου και Κασσιανής σταμάτησε εκεί αλλά δεν έληξε.

Αναπαράσταση σκηνής από μεσαιωνικό γυναικείο μουσικό εργαστήριο....

Η Κασσιανή είχε εντυπωσιαστεί από τον όμορφο νεαρό αυτοκράτορα του οποίου αναμφίβολα θαύμαζε την κλασσική παιδεία αλλά η απόρριψή του την πλήγωσε βαθειά. Για πολύ καιρό δεν συμμετείχε σε δημόσιες εκδηλώσεις που λόγω της θέσεως του πατέρα της θα την έφερναν ίσως σε επαφή με τον αυτοκράτορα και κάποια στιγμή έγινε μοναχή.
Ο Θεόφιλος παντρεύτηκε τη Θεοδώρα με την οποία απέκτησε έξι παιδιά, τον Μιχαήλ, τη Θέκλα, την Άννα, την Αναστασία, την Πουλχερία και τη Μαρία και ρίχτηκε με πάθος στο μεταρρυθμιστικό του έργο γιατί η αυτοκρατορία διερχόταν πολύ κρίσιμες στιγμές και πολύ σύντομα έδειξε τις ικανότητές του και αναδείχθηκε σε έναν σημαντικό στρατηγό και μεταρρυθμιστή αυτοκράτορα και μάλιστα τον τελευταίο των μεταρρυθμιστών.
Γνωστός και ως "εραστής της δικαιοσύνης" αλλά και ως ένας από τους σοφότερους άνδρες της εποχής του ανέλαβε το έτος 829 μ.Χ. τις τύχες της παραπαίουσας αυτοκρατορίας η οποία λόγω τής θρησκευτικής της παρακμής είχε μεταβληθεί σε εστία πάσης ακολασίας, ξεπεσμού και αδικίας. Οι εξωτερικοί εχθροί Αραβες και Πέρσες δημιουργούν συνεχώς προβλήματα και στο εσωτερικό χιλιάδες αγράμματοι και φανατισμένοι μοναχοί χωρίς καμμιά ουσιαστική θεολογική κατάρτιση, πάσης φύσεως αγύρτες και θαυματοποιοί, μια εικονολατρεία που άγγιζε την ειδωλολατρεία ήταν το σκηνικό που επικρατούσε μέσα σε μια ατμόσφαιρα αμορφωσιάς που επέτρεπε κάθε είδους τυχοδιωκτισμό στον βυζαντινό μεσαίωνα και φυσικά αποδυνάμωνε τρομερά το κράτος.
Βρισκόμαστε στην περίοδο της Εικονομαχίας - Εικονολατρείας όπου οι αντιμαχόμενες μερίδες πολεμούν κυριολεκτικά λυσσαλέα μεταξύ τους. Η αμορφωσιά μιας μεγάλης μερίδας κλήρου είχε μετατρέψει την προσκύνηση των ιερών εικόνων σε μια πλουτοπαραγωγική διαδικασία από την οποία κέρδιζαν πολλά ενώ ο αμαθής λαός προσκυνούσε με θρησκευτικό παροξυσμό ακόμα και τη μπογιά από τις εικόνες. Ανθούσε το "εμπόριο" των ιερών λειψάνων, των φυλακτών, των εξορκισμών και γενικά όλα εκείνα τα στοιχεία που δεν σχετίζονται με τον σεβασμό του δόγματος και την αληθινή πίστη αλλά με τις δεισιδαιμονίες που δεν απέχουν από την ειδωλολατρεία. Κανένας απ' αυτούς τους θρησκόληπτους δεν φαινόταν να ενδιαφέρεται για τους κινδύνους των εξωτερικών εχθρών που παρέμεναν ισχυροί.
Η μεταρρύθμιση λοιπόν ήταν η μόνη ελπίδα σωτηρίας της αυτοκρατορίας. Η μεταρρύθμιση αυτή στηρίχτηκε στη λογική άποψη ότι έπρεπε να συγκροτηθεί αξιόμαχος στρατός, η ανυπολόγιστα μεγάλη εκκλησιαστική περιουσία έπρεπε να φορολογηθεί επιτέλους, να μπουν περιορισμοί στη δυνατότητα των νέων να εγκαταλείπουν  τα εγκόσμια και να γίνονται μοναχοί κατά χιλιάδες ώστε να μην αδειάζει το στράτευμα και η ύπαιθρος,  να αναδιανεμηθεί η μοναστηριακή περιουσία σε ακτήμονες και να διασωθούν τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας τα οποία οι αμόρφωτοι μοναχοί έκαιγαν σωρηδόν στην πυρά ως ειδωλολατρικά.....

Διδάσκαλός του αυτοκράτορα υπήρξε ο σοφός ιερέας και μετέπειτα πατριάρχης Ιωάννης Γραμματικός, λάτρης των ελληνικών γραμμάτων, που τον είχε μυήσει στα θέματα της μεταρρύθμισης αλλά και στην ελληνική παιδεία. Ετσι λοιπόν ο Θεόφιλος έχοντας βαθειά μόρφωση συνέλεξε και περιέσωσε αρχαία ελληνικά χειρόγραφα τα οποία οι φανατικοί της εποχής έκαιγαν ακόμα και για προσάναμμα στη φωτιά, ευνόησε ιδιαίτερα τα γράμματα, τις τέχνες και την παιδεία όσο κανείς άλλος αυτοκράτορας. Οπως μας λέει ο μεγάλος ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος «Αυτός (ο Ιωάννης Γραμματικός) εξήγειρε τον έρωτα τού νεαρού βασιλέως προς την θύραθεν (κλασική) παιδεία και προς τις καλές τέχνες, οι οποίες άκμασαν επί των χρόνων τούτων όσον ουδέποτε στο ανατολικό κράτος, παράγοντας έργα πολύ αξιόλογα αρχιτεκτονικής, αγαλματοποιίας, ζωγραφικής, και μάλιστα μηχανικής».
Ο Θεόφιλος στήριξε επίσης τούς αγρότες και τις φτωχές τάξεις με ειδικά μέτρα που ανακούφισαν την μαστιζόμενη αγροτιά και αναδιοργάνωσε τον στρατό επιφέροντας τη χαμένη πειθαρχία στους στρατιώτες με την άσκηση και την οικονομική βοήθεια των οικογενειών τους. Αυτά ήταν αναγκαία μέτρα καθώς το μεγαλύτερο μέρος της νεολαίας κατέφευγε κατά χιλιάδες στα μοναστήρια πολλές φορές προσφέροντας όλη την περιουσία τους με αποτέλεσμα να ερημώνεται επικίνδυνα η ύπαιθρος και ο στρατός.
Σε όλα αυτά ο Θεόφιλος έβαλε ένα τέλος και συγκράτησε δυναμικά το κράτος από τη διάλυση που το απειλούσε.

Ο αυτοκράτωρ Θεόφιλος επισκέπτεται τη Μονή των Βλαχερνών όπως συνήθιζε για να ακούσει τα παράπονα του κόσμου.
Από χειρόγραφο..

Από την άλλη πλευρά η Κασσιανή χάραξε το δικό της δρόμο στη ζωή. Είχε ήδη γίνει γνωστή ως μελωδός και ποιήτρια ενώ ήταν μοναχή και το έργο της συζητιόταν πολύ στους θεολογικούς και αυλικούς κύκλους. Πλούσια και ευγενής καθώς ήταν έκανε σημαντικό φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο δημιουργώντας πνευματικές εστίες για την μόρφωση των γυναικών της εποχής.
Ολη αυτή η δραστηριότητα που έκανε την Κασσιανή ονομαστή στη Βασιλεύουσα και σε κάθε κέντρο γραμμάτων και πολιτισμού δεν περνούσε φυσικά απαρατήρητη από το Ιερό Παλάτιο και τον ίδιο τον αυτοκράτορα Θεόφιλο που δεν ξέχασε ποτέ ότι αυτή η υπέροχη γυναίκα θα μπορούσε να είχε γίνει δική του αν σε μια στιγμή ανόητης νεανικής υπερηφάνειας δεν την απέρριπτε.
Ο αυτοκράτορας είχε ήδη συνειδητοποιήσει ότι αντί για την ευφυέστατη και μορφωμένη Κασσιανή που θα τον αγαπούσε και θα τον στήριζε δυναμικά στο δύσκολο μεταρρυθμιστικό του έργο αφού είχε κι εκείνη βαθειά κλασσική μόρφωση και παιδεία, είχε παντρευτεί τη Θεοδώρα, μια γυναίκα χαμηλής μόρφωσης που όχι μόνο δεν μπόρεσε να αντιληφθεί ποτέ καμμιά από τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις του αυτοκράτορα συζύγου της αλλά ουσιαστικά διατηρούσε στενές σχέσεις με ένα φανατικό ιερατείο που επεδίωκε την κατάργηση όλων των μεταρρυθμίσεων του Θεόφιλου και την επαναφορά στα σκοταδιστικά χρόνια. Αντιλήφθηκε λοιπόν πόσο λάθος είχε κάνει στην επιλογή του και διέκρινε το χάσμα που δεν του επέτρεψε ποτέ να γίνει ευτυχισμένος.
Η Θεοδώρα είχε γίνει όργανο των εχθρών του αυτοκράτορα με τη θέλησή της που πήγαζε από τη φανατική θρησκοληψία της και δεν της επέτρεπε να αντιληφθεί ότι σαν αυτοκράτειρα ώφειλε να προασπίσει το κράτος της από την αμάθεια, την δεισιδαιμονία και τον θρησκευτικό φανατισμό που το οδηγούσαν σε μαρασμό και το έκαναν έρμαιο στα χέρια των εξωτερικών εχθρών. Παρέμενε προσκολλημένη στις οπισθοδρομικές ιδέες της και παράλληλα προσπαθούσε με ζήλο να τις εμφυσήσει και στα παιδιά της υποχρεώνοντάς τα να προσκυνούν με εμμονή διάφορες εικόνες τις οποίες έλεγε συνθηματικά "τα καλά νινία" για να μη γίνεται αντιληπτή από τον εικονομάχο Θεόφιλο.
Και ενώ ο αυτοκράτορας Θεόφιλος μάχεται με επιτυχία αλλά κατ' ουσία μόνος με τα μεγάλα προβλήματα της αυτοκρατορίας η παρουσία της Κασσιανής, από την άλλη, έχει επισκιάσει τους υμνογράφους και μελωδούς της εποχής της διότι αποτελεί την πλέον επιφανή γυναίκα μελωδό, καθώς έγραφε και τους ύμνους και τη μελωδία, στην ιστορία της βυζαντινής μουσικής. Έχοντας ιδιαίτερο ταλέντο, ευφυΐα, ευαισθησία και εκφραστικό πλούτο διακρίθηκε ιδιαίτερα στον τομέα της μελουργίας και δημιουργούσε ένα σημαντικό έργο που έμελλε να γίνει διαχρονικό.

Τα χρόνια περνούν....
Ο Θεόφιλος δεν παρέλειπε να μαθαίνει όλα τα νέα της Κασσιανής, τα επιτεύγματά της, την αίγλη που περιέβαλλε το έργο της. Την θαύμαζε από μακρυά. Θέλησε να επικοινωνήσει μαζί της αλλά εκείνη τον απέφυγε αρκετές φορές.
Οι δυο αυτές ισχυρές προσωπικότητες που είχαν τόσα κοινά ενδιαφέροντα και θα μπορούσαν να είχαν δημιουργήσει ένα ισχυρό ζευγάρι που πέρα από την ευτυχία που θα χάριζε και στους δυο η πνευματική και ψυχική τους ένωση θα είχε να προσφέρει πολλαπλάσια ευεργετήματα στο βυζαντινό κράτος.

Ο Θεόφιλος από το χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη (μικρογρ)

Κάποια στιγμή ο αυτοκράτορας Θεόφιλος, συνεχίζοντας να είναι ερωτευμένος μαζί της και επιθυμώντας διακαώς να την δει πήγε ο ίδιος αιφνίδια στο μοναστήρι της, ξεπερνώντας κάθε ενδοιασμό.

Η Κασσιανή ήταν μόνη στο κελί της γράφοντας το γνωστό τροπάριο που ψάλλεται στις Εκκλησίες το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης όταν αντιλήφθηκε την άφιξη της αυτοκρατορικής ακολουθίας. Οι χρονογράφοι αναφέρουν ότι η Κασσιανή δεν είχε πάψει να αγαπάει τον αυτοκράτορα αλλά είχε συνειδητά αφιερώσει τη ζωή της στο Θεό. Οταν ο Θεόφιλος έφθασε στο κελί της εκείνη σκέφθηκε να κρυφτεί και μπήκε σε κάποια κρυψώνα από την οποία παρακολούθησε τις αντιδράσεις του αυτοκράτορα. Το παλιό της πάθος σαν μια ανθρώπινη αντίδραση ξεπέρασε για μια στιγμή τον μοναστικό της ζήλο.
Ο μισοτελειωμένος ύμνος της βρισκόταν πάνω στο αναλόγιό της. Ο αυτοκράτορας έκλαψε διαβάζοντάς τον σαν ένα μήνυμα προς αυτόν. Πήρε στο χέρι του τη γραφίδα της Κασσιανής και στο σημείο που εκείνη είχε σταματήσει πρόσθεσε με τα δικά του γράμματα τον περίφημο στίχο «ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη» δηλαδή "ενώ ήμουν στον παράδεισο το δειλινό η Εύα άκουσε θόρυβο και κρύφτηκε από το φόβο της" υπονοώντας ότι μόλις εκείνος (ων) βρέθηκε στον παράδεισο η Κασσιανή έφυγε τρομαγμένη...
Μια καθαρά ερωτική φράση, σαν ένα μήνυμα, γραμμένο από τον Θεόφιλο που σηματοδότησε τον παράδεισο με το μέρος όπου βρισκόταν η γυναίκα που αγαπούσε....Μια φράση που θα παραμείνει στους αιώνες αυτό το μήνυμα ενός ερωτευμένου άνδρα στην αγαπημένη του, ένας στίχος ξένος και ουσιαστικά άσχετος προς το νόημα του υπόλοιπου ύμνου όπως εύκολα μπορεί να διακρίνει κάποιος.
Αραγε αντιλήφθηκε ο Θεόφιλος την Κασσιανή στην κρυψώνα της τόσο κοντά του; Ποτέ δεν θα μάθουμε αν έφυγε χωρίς να της μιλήσει σεβόμενος την επιθυμία της να μείνει αθέατη. Εκείνη πάντως όταν έφυγε ο αυτοκράτορας συνέχισε τον ύμνο της χωρίς να σβήσει την προσθήκη με την επίμαχη φράση του Θεόφιλου θέλοντας ασφαλώς να κρατήσει την ανάμνησή του.
Ετσι ο περίφημος αυτός στίχος μένει στους αιώνες σαν τον αρραβώνα που δεν έγινε ποτέ...σαν ένα μήνυμα μοιραίας αγάπης που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Γράφτηκε από τον αυτοκράτορα και δεν σβήστηκε από την Κασσιανή, αντίθετα ενσωματώθηκε στον ύμνο της και προστατεύθηκε τρυφερά ως παρακαταθήκη δυο τόσο σημαντικών ανθρώπων.
Τον Ιανουάριο τού 842 μ.Χ. αιφνιδίως ο Θεόφιλος αρρώστησε βαριά από δυσεντερία και πέθανε μόλις 29 χρονών. Ο ξαφνικός θάνατός του κινεί υποψίες για δολοφονία με δηλητήριο απ΄ το ιερατείο. Η υποκινούμενη από τους εικονολάτρες χρονογράφους (Γεώργιο Μοναχό, Λέοντα, Συμεών κ.ά.) χριστιανική ιστορία που βρίζει το Θεόφιλο με χυδαίο τρόπο και τον χαρακτηρίζει ως «θεομισή, τύραννον, βέβηλον, αλιτήριον, απάνθρωπον» κ.ά. ενισχύει την άποψη ότι ο θάνατός του οφείλεται σε δηλητηρίαση προερχόμενη από μια μερίδα φανατικών ιερωμένων την οποία η Θεοδώρα σεβόταν απόλυτα.

Η Θεοδώρα σύζυγος του Θεόφιλου

 Είναι γνωστή η συνέχεια με την Θεοδώρα να αναλαμβάνει την αυτοκρατορία ως επίτροπος του γιού της Μιχαήλ που ήταν μόλις 3 ετών και την κατάργηση όλων των μεταρρυθμίσεων του Θεόφιλου η οποία έγινε γνωστή ως "αναστήλωση των εικόνων" που κατά βάσιν ήταν η άμεση επιστροφή στην Εκκλησία της τεράστιας περιουσίας που είχε αποδοθεί από τον Θεόφιλο σε ακτήμονες παρά η προσκύνηση των Ιερών Εικόνων που είχε πολύ παρεξηγηθεί από πολλούς την εποχή εκείνη. Βεβαίως η Ορθόδοξη Εκκλησία τίμησε την Θεοδώρα την οποία και αγιοποίησε.

Η αλήθεια είναι ότι η θρησκόληπτη Θεοδώρα αδιαφορώντας για την ασφάλεια του κράτους και το στρατό άδειασε κυριολεκτικά το αυτοκρατορικό Ταμείο και αντί να κάνει έργα υποδομής για το λαό ή να ενισχύσει την άμυνα, ενώ γύρω από το κράτος οι εχθροί κάτω από την πίεση της κατακτητικής ορμής των Αράβων είχαν αποσπάσει ήδη τη Συρία, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο και της βορειοαφρικανικές περιοχές της αυτοκρατορίας, έδινε αφειδώς χρήματα σε εκκλησίες και σε επιτήδειους ιερείς που κολάκευαν την θρησκοληψία της μέχρι που κατηγορήθηκε από τον ίδιο τον αδελφό της ως καταχράστρια του δημοσίου χρήματος και εγκλείστηκε υποχρεωτικά σε μοναστήρι μαζί με τις κόρες της.

Με τον θάνατο του Θεόφιλου παύει κάθε μεταρρύθμιση στο Βυζάντιο και επικρατεί για πολλά χρόνια ένας μεσαιωνικός οπισθοδρομισμός. Η επιλογή του να παντρευτεί τη θρησκόληπτη και αμόρφωτη Θεοδώρα ήταν μοιραία για το κράτος. Ο Θεόφιλος ήταν ο τελευταίος μεταρρυθμιστής αυτοκράτορας τής Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο θάνατός του θα σημάνει και το οριστικό τέλος των γραμμάτων, των τεχνών και τής ελληνικής παιδείας στην επικράτειά του. Ο εξελληνισμός τής Νova Roma απέτυχε για άλλη μια φορά, τώρα οριστικά και αμετάκλητα.

Ενα χρόνο μετά το θάνατο του αυτοκράτορα το 843 μ.Χ. η Κασσιανή ίδρυσε ένα κοινόβιο στα δυτικά της Κωνσταντινούπολης, κοντά στα τείχη της πόλης, την περίφημη τότε μονή "Εικασίας της μοναχής" της οποίας έγινε και η πρώτη ηγουμένη. Έδωσε την περιουσία της για να κτισθεί η περίφημη αυτή μονή η οποία γρήγορα έκανε κέντρο γραμμάτων και τεχνών με εργαστήρια ανάγνωσης και συγγραφής,  μικροτεχνίας, αγιογραφίας,μουσικής και αντιγραφής χειρογράφων όπου μπορούσαν να παρακολουθήσουν δωρεάν και νέες οι οποίες δεν ήταν μοναχές με στόχο την πνευματική καλλιέργεια και μόρφωση των γυναικών. 

Πολλοί ερευνητές αποδίδουν την επιλογή της να δημιουργήσει αυτή την πρότυπη για την εποχή της Μονή στην αποτυχία της να γίνει αυτοκράτειρα βρίσκοντας έτσι διέξοδο στην πολύπλευρη προσωπικότητα αλλά και στην έμφυτη δημιουργικότητά της. Αλλοι πάλι λένε ότι η απόφασή της να μονάσει δείχνει περισσότερο την ερωτική απογοήτευση καθώς θα μπορούσε εύκολα να παντρευτεί κάποιον επιφανή και να ζήσει μια ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή.
Γεγονός είναι, όπως αναφέρεται σε μια επιστολή του Θεοδώρου Στουδίτου, ότι η Κασσιανή διατηρούσε στενή σχέση με τη γειτονική Μονή Στουδίου, η οποία έμελλε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επανέκδοση βυζαντινών λειτουργικών βιβλίων τον 9ο και το 10ο αιώνα μ.Χ., με αποτέλεσμα τη διάσωση των έργων αυτών όπως αναφέρει ο Kurt Sherry.
Βλέπουμε ότι η Κασσιανή δεν κλείστηκε στους τέσσερεις τοίχους ενός μοναστηριού μακρυά από τα εγκόσμια. Αντίθετα δημιούργησε μια περίφημη εστία πολιτισμού και πνευματικότητας μέσα στη Κωνσταντινούπολη η οποία λειτουργούσε μέσα στο πνεύμα της Μεταρρύθμισης που έφερε ο Θεόφιλος. Παρακολουθούσε και συνέβαλλε με τον τρόπο αυτό στο δικό του μεταρρυθμιστικό έργο. Ισως μια ακόμα απόδειξη ότι η δική του προσωπικότητα έδενε τόσο αρμονικά με τη δική της και η επίδρασή του Θεόφιλου στην Κασσιανή ήταν καταλυτική δια βίου, ήταν για εκείνην ο "ασέληνος και ζοφώδης έρως της αμαρτίας", μιας "αμαρτίας" μέσα στο πνεύμα της εποχής και μιας διαχρονικής αγάπης και για τους δύο.....
Στην Κασσιανή αποδίδονται γύρω στα 45 έργα, από τα οποία τα 23 τουλάχιστον είναι χωρίς αμφιβολία δικά της, ενώ τα υπόλοιπα είναι αγνώστου προελεύσεως. Έχει επίσης μελοποιήσει κείμενα διαφόρων υμνογράφων.

Από τα πιο γνωστά τροπάρια είναι το περίφημο «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή» , σε ήχο πλ. δ΄, που ψάλλεται στους ναούς το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, καθώς και οι ειρμοί από την Α΄Ε΄ ωδή του Κανόνος του Μεγάλου Σαββάτου «Κύματι Θαλάσσης» ). Το μεγαλύτερο μέρος του έργου της αποτελείται από στιχηρά για εορταζομένους Αγίους. Στην ίδια αποδίδεται και ο τετραώδιος κανόνας: «Ἄφρων γηραλέε» όπως και πολλά δοξαστικά, μεταξύ των οποίων και ένα περίφημο δοξαστικό των Χριστουγέννων, το «Αὐγούστου μοναρχήσαντος», σέ ήχο β΄. Στο "Αυγούστου μοναρχήσαντος" βλέπουμε και πάλι ένα Κατά τον βυζαντινολόγο Κρουμβάχερ «η Κασσιανή ήταν μια εξαίρετη μορφή και το έργο της το διακρίνει ισχυρά πρωτοβουλία, βαθεία μόρφωσις, αυτοπεποίθησις και παρρησία. Πολύ συναίσθημα και βαθεία θεοσέβεια». Και ο Σωφρόνιος Ευστρατιάδης, αναφερόμενος στο έργο της, έγραψε ότι «το χαρακτηρίζει γλυκύτης μέλους ακορέστου».

Μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα η Κασσιανή, η μεγάλη αυτή υμνογράφος και μελωδός της Ορθόδοξης Εκκλησίας ταξίδεψε στην Ιταλία, στην Κρήτη και τελικά μη θέλοντας να γυρίσει στην Βασιλεύουσα κατέφυγε στο νησί της Κάσου όπου τελείωσε τη ζωή της περί το 890 μ.Χ. 

Μετά το θάνατό της οι Κάσιοι τοποθέτησαν το σώμα της σε μαρμάρινη λάρνακα και την έβαλαν σε παρεκκλήσιο που ήταν αφιερωμένο στο όνομά της. Σώζεται σήμερα η λάρνακα και το βυζαντινό ψηφιδωτό του 9ου αιώνα μ.Χ. Επίσης στο εκκλησάκι υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα με σημείο του σταυρού και χρονολογία 890 μ.Χ. Κατά πληροφορίες, πάλι από την Κάσο τα οστά της έχουν μεταφερθεί στην Ικαρία.

Οι Κάσιοι, από τη συγγένεια του ονόματος της με το νησί τους, καθιέρωσαν τη μνήμη αυτής την 7η Σεπτεμβρίου και ο Γεώργιος Σασσός ο Κάσιος φιλοπόνησε και ειδική Ακολουθία, που δημοσιεύθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1889 μ.Χ. στο τυπογραφείο της «Μεταρρυθμίσεως».
Το παράδοξο όμως είναι ότι η Ακολουθία αυτή αφιερώθηκε στον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Σωφρόνιο, που ο ίδιος στην συνέχεια την έδωσε για εκτύπωση στον Μητροπολίτη Θηβαΐδας Γερμανό (την 1η Σεπτεμβρίου 1889 μ.Χ.) και έτσι επισημοποιήθηκε κατά κάποιο τρόπο η αγιοποίηση της Κασσιανής από την Εκκλησία της Αλεξανδρείας, όπως το ποθούσαν οι κάτοικοι της Κάσου.

Το Τροπάριο της Κασσιανής

Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα Γυνή,

τὴν σὴν αἰσθομένη Θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,

ὀδυρομένη μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.

Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νὺξ μοι, ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,

ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος, ἔρως τῆς ἁμαρτίας.

Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,

ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ·

κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,

ὁ κλίνας τοὺς Οὐρανούς, τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει·

καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,

ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν, τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις·

ὧν ἐν τῷ Παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,

κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.

Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους,

τίς ἐξιχνιάσει ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;

Μὴ με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.

Μορφή αινιγματική η Κασσιανή αναδύεται μέσα από το σπουδαίο ποιητικό της έργο καθώς η εποχή που έζησε είναι εποχή άνθησης της γυναικείας ποίησης στο Βυζάντιο.Με απαράμιλη δεινότητα έγραφε και με μοναδική ικανότητα συνέθετε τους ποιητικούς της στοχασμούς σε ύμνους που έμειναν διαχρονικά να θυμίζουν μια υπέροχη γυναίκα....

Η σύγχιση μεταξύ της Κασσιανής και της πόρνης του Ευαγγελίου είναι εντελώς αβάσιμη βέβαια και οφείλεται στην ταύτιση της ποιήτριας με τον υπέροχο ύμνο της. Εχει επισημανθεί από πολλούς μελετητές ότι αυτό οφείλεται κυρίως στην εξαιρετική πιστότητα και μοναδική ζωντάνια με την οποία η Κασσιανή αποδίδει την ψυχική κατάσταση της αμαρτωλής γυναίκας που περιγράφει. Εβαλε άραγε στους στίχους της την δύναμη και το πάθος από την ανεκπλήρωτη αγάπη της καρδιάς της ; Δεν θα το μάθουμε ποτέ....
Κάποιοι θέλουν να βλέπουν σ΄ αυτήν τη μοναχή, την υμνωδό, την ποιήτρια. Αναμφίβολα όμως ήταν μια γυναίκα άξια ν' αγαπηθεί δυνατά, μια γυναίκα πολύ μπροστά από την εποχή της...
“Καμιά γυναίκα δεν σηματοδότησε το Βυζάντιο όσο η Κασσιανή, γύρω από το όνομα της οποίας πλέχτηκαν τόσοι θρύλοι αλλά και αληθινές ιστορίες. Αντιπροσωπευτική μιας ολόκληρης εποχής η υμνωδός Κασσιανή αποτέλεσε έμπνευση για τους μεταγενέστερους. 
Το φημισμένο της τροπάριο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Ο Κωστής Παλαμάς βαθειά συγκινημένος από τον ασέληνο και ζοφώδη έρωτα της αμαρτίας αλλά και την συγχώρεση που αιτείται η "εν πολλαίς αμαρτίαις" γυναίκα που τόσο ζωνταντά αποδίδει η Κασσιανή μετέφερε το ποίημα στη Δημοτική, ενώ ο μεγάλος συνθέτης Δημήτρης Μητρόπουλος συνέθεσε μουσική ειδικά γι’ αυτό". 

Το δοξαστικό των Αποστίχων, ποίημα της Κασσιανής μοναχής (θ΄ αιών) "Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή..." σε αργό Στιχηραρχικό μέλος, τονισθέν από τον Πέτρο Λαμπαδάριο τον Πελοποννήσιο (1777) ήχος πλάγιος του δ' 26' 14'.

Κασσιανή και Θεόφιλος....ένας στίχος που μένει αιώνια να τους θυμίζει !!!
"Ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν 
ηχηθείσα κρότον τοις ωσίν τω φόβω εκρύβη...."
Ποιός κρύφτηκε απ' τον άλλον; Πόσο αγαπήθηκαν;
Εκείνος συμπλήρωσε στο μισοτελειωμένο της ποίημα
Εκείνη κράτησε το στίχο σαν χάδι....
Και συνέχισε.....